مراکز ترک اعتیاد و چالش‌های بازگشت به زندگی سالم
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور گفت: کمپ‌های ماده ۱۶ با وجود درمان، در بازگشت افراد به زندگی سالم با چالش‌هایی چون کمبود حمایت‌های اجتماعی و اشتغال روبه‌رو هستند.
به گزارش خبرنگار فر نیوز/ فرهاد اقطار معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در نشست تخصصی با اصحاب رسانه با موضوع نقش در پیشگیری از اعتیاد کارزار رسانه‌ای# والد آگاه # فرزند ایمن، به تشریح برنامه‌ها و اقدامات این سازمان در زمینه پیشگیری از اعتیاد و چالش‌های موجود در این زمینه پرداخت و از لزوم همکاری تمامی ارگان‌ها و نهادهای اجتماعی برای مقابله با این آسیب اجتماعی سخن گفت.
وی ادامه داد: برای نظارت بر مراکز ترک اعتیاد، طراحی و تدوین ساختارهای آموزشی جامع امری ضروری بود. این ساختارها با هدف ارتقای دانش و مهارت، ابتدا به کارشناسان استادی، کارشناسان مسئول و سپس به مدیران مراکز ارائه شد. در این راستا، سه منطقه برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی انتخاب شده‌اند. از فردا، نخستین کارگاه در کرمانشاه آغاز خواهد شد و پس از آن، برنامه‌ریزی برای منطقه دوم و در صورت امکان، کارگاه‌هایی در مازندران و سایر مناطق نیمه شمالی کشور ادامه خواهد یافت.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: رسانه‌ها نیز در این میان نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. اگرچه رسانه‌ها اطلاعات به‌روزی درباره مسائل اجتماعی ارائه می‌دهند، اما گاهی دیدگاه‌های عمومی را نیز متأثر می‌سازند. در موضوع اعتیاد، یکی از چالش‌های جدی، غفلت از تاثیرات داروهای روان‌پزشکی و روان‌گردان است که به‌راحتی در اختیار عموم قرار گرفته و زمینه‌ساز وابستگی و اعتیاد می‌شود.
ضرورت توجه به جوانان در پیشگیری از اعتیاد
وی تصریح کرد: براساس آمارهای شیوع اعتیاد در سال۹۴، تعداد افرادی معتاد ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر که با احتساب افرادی که سوءمصرف مواد دارند یا به‌صورت تفننی مصرف می‌کنند، حدود ۴ میلیون نفر تخمین زده شده که با توجه به جمعیت ۸۵ میلیون‌نفری کشور، ۸۰ میلیون نفر در معرض اعتیاد قرار دارند، این آمار نشان‌دهنده اهمیت مقابله با این بحران در جامعه‌ای است که همچنان جمعیت جوان قابل‌توجهی دارد.
اقطار اصافه کرد: توجه بیشتر به آموزش و پیشگیری به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان، یک نیاز اساسی است. این گروه‌ها یا هنوز آلوده نشده‌اند یا در معرض خطر قرار دارند و باید با برنامه‌های آموزشی مناسب از اعتیاد به مواد مخدر و حتی وابستگی به رسانه‌ها مصون بمانند.
وی تصریح کرد: کاهش آمار اعتیاد به دو عامل اساسی بستگی دارد؛ فراوانی مواد مخدر در برخی مناطق به‌ویژه مناطق مرزی و دسترسی آسان و سریع به این مواد. با تدوین سیاست‌های موثر و همکاری بین دستگاهی، می‌توان این عوامل را مدیریت کرد و گام‌های موثری در پیشگیری و کاهش آسیب‌های اعتیاد برداشت.
لزوم همکاری نهادها در پیشگیری از اعتیاد
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور افزود: چرا بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانند برای فرزندان خود هزینه قابل توجهی صرف فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی کنند؟، در نتیجه، وقتی جایگزین‌های مناسب برای فعالیت‌های سالم وجود نداشته باشد، متأسفانه افراد به راحت‌ترین گزینه‌ها مانند دخانیات و رفتارهای ناسالم روی می‌آورند.
اقطار با نگاهی به رویکرد جهانی در این زمینه، اضافه کرد: از دهه ۶۰ میلادی، کشورها ابتدا تمرکز خود را بر اقدامات پلیسی گذاشتند. در دهه ۷۰، تلاش‌ها به سمت درمان سوق یافت و در دهه ۸۰ موضوع پیشگیری به اولویت تبدیل شد. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشور ما اقدامات پیشگیرانه هنوز به طور کامل نهادینه نشده و پیشرفت قابل توجهی در این زمینه مشاهده نشده است.
وی تصریح کرد: از ابتدای تشکیل سازمان بهزیستی، شعار پیشگیری همواره وجود داشته، اما تا سال ۱۳۷۴ این رویکرد ساختار و شکل مشخصی پیدا نکرده بود. از آن زمان معاونت‌هایی تشکیل شد و تغییرات قابل توجهی در این زمینه آغاز شد. با این وجود، چالش‌های بسیاری باقی مانده است.
اقطار تصریح کرد: امروزه، برای اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی، نیاز به استفاده گسترده از رسانه‌ها، چه در سطح ملی و چه در فضای مجازی، بیش از پیش احساس می‌شود. برای پیشگیری موثر، باید از ظرفیت رسانه‌ها استفاده کنیم و اطلاعات دقیق و کاربردی را در اختیار مردم قرار دهیم تا فرهنگ‌سازی و پیشگیری به بهترین نحو انجام شود.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: توجه به مسائل تربیتی و اجتماعی کودکان و نوجوانان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. متأسفانه در بسیاری از خانواده‌ها، ارتباط موثر با فرزندان کمرنگ شده و محبت به جای اینکه از طریق تعاملات خانوادگی منتقل شود، به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتقل شده است.
وی اضافه کرد: فرزندان ما در جستجوی محبت و توجه، به دنبال جایگزین‌هایی هستند که اغلب غیرواقعی یا مضرند. این نشان می‌دهد که باید یاد بگیریم چطور عشق و محبت خود را به شیوه‌ای صحیح و موثر به فرزندان‌مان ابراز کنیم: با بغل کردن، بوسیدن و گوش دادن به آنها.
وی افزود: در این راستا، ما در سازمان بهزیستی تلاش کرده‌ایم با استفاده از طرح‌های آموزشی و فرهنگی مختلف، تغییراتی را در نگرش و رفتار خانواده‌ها و جوانان ایجاد کنیم. برای مثال، برنامه‌هایی مانند طراحی ۶ مرحله‌ای برای نمایش ارزش‌های اجتماعی به نوجوانان و جوانان اجرا شده است. همچنین، تلاش کرده‌ایم با استفاده از رسانه‌های مختلف، مهارت‌های کلامی و گوش دادن را در مقاطع مختلف سنی آموزش دهیم، اما همچنان نیاز به حمایت بیشتری از سوی خانواده‌ها، رسانه‌ها و نهادهای دولتی وجود دارد.
اقطار یادآور شد: در حوزه پیشگیری از اعتیاد، هرچند اقدامات قابل توجهی صورت گرفته است، اما چالش‌های متعددی همچنان باقی است. ساخت و دسترسی آسان به مواد مخدر صنعتی، یکی از این چالش‌هاست که مقابله با آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و حمایت همه‌جانبه است. در حال حاضر، حدود ۹۰ هزار نفر معتاد متجاهر در کشور وجود دارد که نشان‌دهنده یک وضعیت بحرانی است که بازگشت مکرر افراد به چرخه اعتیاد، مدیریت آن را دشوار کرده است.
حمایت از افراد پس از ترک اعتیاد، نیاز فوری است
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: برنامه‌هایی مانند طرح محلات، که پیش از کرونا بیش از هزار مرکز در کشور فعال داشت، نمونه‌ای از اقدامات پیشگیرانه موفق بود. اما کاهش اعتبارات و حمایت‌ها سبب شده این برنامه‌ها با چالش‌هایی مواجه شوند. باید از تجربیات گذشته درس بگیریم و بدانیم که پیشگیری، نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت است.
وی اضافه کرد: همچنین، موضوع بازگشت به زندگی عادی پس از ترک اعتیاد بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از افرادی که ترک کرده‌اند، به دلیل عدم حمایت خانواده یا جامعه، دوباره به مصرف مواد بازمی‌گردند. برنامه‌هایی مانند ارائه شغل، بازسازی روابط خانوادگی و فراهم کردن امکانات زندگی، می‌تواند کمک شایانی به این افراد کند. ما در سازمان بهزیستی تلاش کرده‌ایم با ایجاد مراکز حمایتی، اشتغال‌زایی و حمایت‌های روانی- اجتماعی، این افراد را در مسیر بازگشت به زندگی یاری کنیم.
چالش‌های پیشگیری از اعتیاد و نقش رسانه‌ها
اقطار افزود: محیط‌های اداری، اجتماعی و رسانه‌ای به عنوان محورهای اصلی اجرای طرح‌های پیشگیری و مقابله با اعتیاد به ما ابلاغ شده‌اند، با این حال، یکی از چالش‌های اساسی، عدم سازماندهی مناسب و نبود هماهنگی بین بخش‌های مختلف است.
وی اضافه کرد: علی‌رغم علاقه و تلاش بسیاری از افراد برای آموزش و پیشگیری، مانند اساتید دانشگاه‌ها و مربیان، بهره‌وری از این منابع انسانی و علمی به حد مطلوب نرسیده است. مدارس و خانواده‌ها نیز به عنوان اصلی‌ترین نهادهای تربیتی، نیازمند حمایت و برنامه‌ریزی دقیق‌تری هستند تا بتوانند نقش خود را به درستی ایفا کنند.
وی تصریح کرد: هر جا که معتاد وجود دارد، باید خدمات حمایتی نیز فراهم باشد، مانند فرهنگسراها یا سایر مراکز اجتماعی. اما متاسفانه، هزینه‌های بالا و نبود حمایت از سوی بخش خصوصی، مانعی جدی در این زمینه است. همچنین، شوراهای هماهنگی و کمیته‌های مرتبط باید نقش موثرتری در این زمینه ایفا کنند.
اقطار تصریح کرد: در برخی استان‌ها مانند کرمانشاه، اجرای برنامه‌ها به شکل قابل‌توجهی موفق بوده است. اما در مقابل، برخی استان‌ها به دلیل مشکلاتی مانند عدم هماهنگی و دشواری در جمع کردن مردم، نتوانسته‌اند این طرح‌ها را به درستی اجرا کنند. در شهرهای بزرگ، مانند تهران، اجرای برخی از برنامه‌ها به دلیل تراکم جمعیتی و ساختار اجتماعی متفاوت، پیچیده‌تر است.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: برای حل این مشکلات، باید علاوه بر تأمین اعتبارات کافی، هماهنگی بیشتری بین نهادهای مختلف ایجاد شود. همچنین، با افزایش سطح آموزش و آگاهی در مدارس و خانواده‌ها، می‌توان گامی اساسی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد برداشت.
وی در بیان مراکز ماده ۱۵ به مراکز بستری و اقامتی میان‌مدت و کوتاه‌مدت با یا بدون دارو فعالیت مراکز کاهش آسیب و مراکز سراج اشاره و تصریح کرد: مراکز اقامتی میان‌مدت و کوتاه‌مدت بر اساس برنامه‌های ۱۲ قدم فعالیت می‌کنند و توزیع دارو در آنها ممنوع است. با این حال، برخی از این مراکز بدون داشتن پروتکل‌های مشخص، فعالیت‌هایی خارج از چارچوب انجام می‌دهند.
وی تصریح کرد: بر اساس آمار، ۹۸۵ مرکز اقامتی میان‌مدت در کشور فعال هستند که در ۶ ماه اول سال، ۱۶۰ هزار نفر را پذیرش کرده‌اند. از این تعداد، حدود ۱۰ درصد از افراد پذیرش‌شده، زنان هستند.
اقطار یادآور شد: یکی از چالش‌های اصلی، نبود فعالیت‌های اجتماعی و فرصت‌های اشتغال برای افرادی است که دوره درمان را به پایان رسانده‌اند. ایجاد این فرصت‌ها به ویژه برای زنان، نقش مهمی در پیشگیری از بازگشت به چرخه اعتیاد دارد.
وی اضافه کرد: براساس آمارهای موجود، در مراکز ماده ۱۶ کل کشور، ۵۱ عزار و ۵۱۹ نفر پذیرش شده‌اند. تعداد این مراکز در کل کشور به ۵۷ مرکز می‌رسد و میزان اقامت این افراد معادل یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر روز بوده است. عملکرد و چالش‌های مراکز:
اقطار تعداد مراکز تی‌سی ( جامعه محوری) را ۴۰ مرکز اعلام کرد و گفت: از این تعداد ۲ مرکز مخصوص زنان است. تاکنون ۳ هزار و ۴۴۶ نفر در این مراکز تحت درمان قرار گرفته‌اند.
وی موفقیت مراکز ماده ۱۶ در حفظ پاکی افراد بسیار پایین و زیر ۴ درصد عنوان کرد و افزود: این مسئله به دلیل نبود برنامه‌های مؤثر برای حمایت از افراد پس از خروج از مراکز رخ می‌دهد.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور گفت: در مراکز ماده ۱۶، افراد برای مدت ۶ ماه اقامت دارند و طی این مدت تحت روان‌درمانی و مهارت‌آموزی قرار دارند، اما با این حال، پس از اتمام دوره، بسیاری از افراد با چالش جدی در بازگشت به زندگی عادی مواجه می‌شوند، زیرا، برنامه‌های مشخصی برای اشتغال‌زایی وجود ندارد. حمایت‌های مالی و اجتماعی از افراد محدود است.
وی یادآور شد: زنان با شرایط بازگشت به خانواده نیازمند حمایت ویژه هستند. پژوهش‌ها و مستندات نشان می‌دهد که در سال گذشته یک‌هزار و ۷۶۴ نفر از زنان شرایط بازگشت به خانواده را پیدا کرده‌اند.
اقطار یکی از مشکلات اساسی در مدیریت این مراکز را عدم تخصیص به‌موقع بودجه دانست و اظهار کرد: بسیاری از مراکز به دلیل نرسیدن اعتبارات با مشکلات مالی مواجه شده‌اند. هزینه‌های نگهداری و درمان افراد در مراکز ماده ۱۶ بالا است و نیازمند حمایت بیشتر از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر و سایر نهادهاست.
ایجاد زیرساخت‌های اشتغال‌زایی برای افرادی که دوره درمان را به پایان رسانده‌اند، تخصیص بودجه برای بیمه و حمایت از خانواده‌های آسیب‌دیده، افزایش کیفیت خدمات در مراکز ماده ۱۶ و ارتقای برنامه‌های مهارت‌آموزی، تدوین پروتکل‌های مؤثر برای کاهش نرخ بازگشت افراد به اعتیاد و تأمین اعتبارات به‌موقع از جمله راه‌حل‌های پیشنهادی اقطار بود و گفت: برنامه‌های ویژه‌ای برای زنان و کودکان تدوین شود تا بازگشت آنها به زندگی عادی تسهیل شود.
وی در پایان، گفت: در راستای مقابله با اعتیاد، کارزارهای مختلفی از سوی سازمان بهزیستی برگزار شده است.
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: در سه کارزار قبلی ما که به‌طور خاص در مورد آگاه‌سازی والدین و جامعه در خصوص مواد مخدر و پیشگیری از آنها بود، نتیجه‌گیری کردیم که صرفاً معرفی و شناسایی هر ماده مخدر جدید به‌تنهایی کافی نیست و باید نگاه جامع‌تری به این مسئله داشته باشیم. به همین دلیل در حال حاضر کارزار پیشگیری از اعتیاد که بر روی خانواده‌ها متمرکز است، در دستور کار ما قرار دارد.
تهیه و تنظیم مسعود دریابار
